جریمه های مالیاتی اشخاص حقوقی و حقیقی

تعریف جرایم مالیاتی

جرایم مالیاتی به هرگونه مجازات و هزینه‌ای اطلاق می‌شود که در صورت تخلف از قوانین و مقررات مالیاتی بر افراد یا شرکت‌ها تحمیل می‌گردد. این جرایم می‌توانند نقدی، غیرنقدی و حتی به‌صورت مجازات‌های تعزیری باشند. جرایم مالیاتی فهرستی از تکالیف انجام‌نشده‌ی مودیان مالیاتی (شخصی که باید مالیات بپردازد) است که عواقبی را به دنبال دارد و برای حفظ عدالت اجتماعی و تأمین منابع مالی دولت بسیار مهم هستند.
فرار مالیاتی به معنای هرگونه تلاش عمدی و غیرقانونی برای پرداخت نکردن مالیات است. این پدیده شامل ارائه اطلاعات نادرست یا پنهان کردن درآمدها و اموال می‌شود. در ایران، این رفتار مجرمانه محسوب می‌شود.
از منظر قانونی، جرم انجام هر فعل یا ترک فعلی است که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد. جرم باید در قوانین به صراحت پیش‌بینی شده باشد تا قابل احراز باشد. جرایم مالیاتی در زمره جرائم اقتصادی قرار می‌گیرند.

انواع جرایم مالیاتی

قانون‌گذار جرایم مالیاتی را به‌گونه‌ای تقسیم‌بندی کرده که بازدارندگی لازم را داشته باشد و با توجه به نوع و شدت تخلف، جرایم مختلفی تعریف شده‌اند. برخی از انواع رایج جرایم مالیاتی که در منابع ذکر شده‌اند عبارتند از:

• عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر. عدم ارائه اظهارنامه برای سه سال متوالی می‌تواند مصداق جرم مالیاتی باشد.
• تأخیر در پرداخت مالیات.
• حساب‌سازی: ایجاد و ارائه اسناد مالی و مدارک غیرواقعی به‌منظور کاهش مبلغ مالیات محاسبه‌شده، مانند ارائه فاکتورهای ساختگی، معاملات غیرواقعی و تنظیم دفاتر به‌گونه‌ای که واقعیت درآمد و هزینه‌ها را نشان ندهد.
• کتمان درآمد و اعلام درآمد غیرواقعی: پنهان‌سازی بخشی از درآمد. اعلام درآمد غیرواقعی در صورتی که اختلاف آن با درآمد واقعی، بیشتر از 15٪ باشد.
• هزینه‌های غیرواقعی: اعلام هزینه‌هایی که واقعی نیستند.
• عدم ارائه فاکتور فروش واقعی.
• عدم ارائه مستندات به سازمان مالیاتی و جلوگیری از دسترسی مأموران به مدارک و اطلاعات مالیاتی.
• عدم انجام تکالیف مهم مالیاتی به موقع، مانند عدم پرداخت مالیات‌های تکلیفی.
• فاکتورسازی کاغذی: تنظیم غیرقانونی معاملات و قراردادها به نام دیگران برای طفره رفتن از مسئولیت مالیاتی.
• استفاده از کارت‌های بازرگانی کرایه‌ای یا کارت‌های بازرگانی اشخاص دیگر برای انجام معاملات و فرار از پرداخت مالیات.
• جعل و تقلب.
• سوءاستفاده از اسناد مالیاتی.
• عدم تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده.
• عدم ارسال صورت معاملات فصلی.
• عدم تسلیم فهرست مالیات حقوق و دستمزد.
• تبانی کردن با مشتریان در ایجاد ارقام اشتباه داخل فاکتور.
• انتقال صوری اموال به نام بستگان برای فرار مالیاتی.

جرایم مالیاتی را می‌توان بر اساس قابلیت بخشش به دو دسته قابل بخشش و غیرقابل بخشش تقسیم کرد. جرایم غیرقابل بخشش شامل عدم تسلیم تمام اظهارنامه‌های مالیاتی، کتمان درآمد و هزینه‌های غیرواقعی، اعلام درآمد غیرواقعی با اختلاف بیش از 15٪ و تبانی با مشتریان در ایجاد ارقام اشتباه داخل فاکتور هستند. جرایم دیگر مانند عدم تسلیم فهرست مالیات حقوق، عدم صدور صورتحساب، عدم ارسال صورت معاملات فصلی، جرایم مالیات بر ارزش افزوده و عدم ارسال اسناد و مدارک معمولاً قابل بخشش هستند.

پیامدهای تخلفات مالیاتی برای اشخاص حقیقی و حقوقی

قانون مالیات‌های مستقیم برای تخلفات مالیاتی مختلف، مجازات‌های گوناگونی در نظر گرفته است. این مجازات‌ها برای اشخاص حقیقی و حقوقی متفاوت یا مشترک هستند. پیامدهای تخلفات مالیاتی شامل موارد زیر است:

1. جرایم نقدی: متخلفین باید درصدی از مالیات تعیین‌شده را به‌عنوان جریمه بپردازند. این جریمه به‌صورت نقدی و یا از طریق توقیف اموال بدهکاران مالیاتی وصول می‌شود.

   • جریمه نقدی می‌تواند بین 2 تا 8 میلیون تومان باشد.
   • جریمه نقدی می‌تواند بین 20 تا 80 میلیون ریال برای هر تخلف برای اشخاص حقوقی باشد.
   • جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیات بر درآمد اجاره 10٪ مبلغ مالیات است و غیرقابل بخشش است.
   • جریمه عدم ارائه ترازنامه و حساب سود و زیان یا دفاتر 20٪ است.
   • در صورت کتمان درآمد یا عدم ارسال اظهارنامه در موعد مقرر، جریمه غیرقابل بخشش معادل 30 درصد مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی و 10 درصد برای صاحبان مشاغل در نظر گرفته می‌شود.
   • جریمه عدم درج شماره اقتصادی خود یا طرف معامله در صورتحساب یا عدم صدور صورتحساب می‌تواند بین یک و نیم تا دو برابر مالیات پرداخت‌شده باشد.

2. محاسبه مالیات به شیوه علی‌الرأس: در صورت همکاری نکردن مودی با سازمان امور مالیاتی یا امتناع از انجام تکالیف قانونی، اداره امور مالیاتی می‌تواند مالیات را به شیوه علی‌الرأس بر اساس اطلاعات فعالیت اقتصادی مودی و اظهارنامه برآوردی تعیین کند. این شیوه مجازاتی برای مودیان بدحساب است و امکان دفاع از مودی در برابر ممیزان سلب می‌شود.

3. جرایم اعتباری:

   • محرومیت از معافیت‌ها و تسهیلات مالیاتی: متخلفین از مزایای معافیت‌ها و بخشودگی‌های مالیاتی محروم می‌شوند. عدم تسلیم اظهارنامه برای سه سال متوالی منجر به محرومیت از کلیه بخشودگی‌ها و معافیت‌های قانونی در آن مدت خواهد شد.
   • ممنوعیت خروج از کشور: برخی تخلفات می‌تواند منجر به ممنوعیت خروج از کشور شود. برای اشخاص حقیقی، اگر بدهی مالیاتی به سقف 500 میلیون تومان برسد، این افراد ممنوع‌الخروج خواهند شد.

4. مجازات‌های تعزیری: بر اساس ماده 274 قانون مالیات‌های مستقیم، برخی از جرایم مالیاتی جدی‌تر، علاوه بر جرایم نقدی و اعتباری، مشمول مجازات‌های تعزیری نیز می‌شوند. این مجازات‌ها شامل:

   • حبس: از 6 ماه تا 2 سال.
   • شلاق.
   • جزای نقدی (علاوه بر جرایم نقدی دیگر).
   • محرومیت از حقوق اجتماعی.

5. پیامدهای خاص برای اشخاص حقوقی:

   • ممنوعیت فعالیت شرکت: از 6 ماه تا 2 سال ممنوعیت هرگونه فعالیت اقتصادی.
   • حبس تعزیری: از 6 ماه تا 2 سال برای افراد خاطی در شرکت (مانند حسابدار یا مدیرعامل).
   • محرومیت از فعالیت‌های اقتصادی: افراد خاطی تا 2 سال از انجام هرگونه فعالیت اقتصادی محروم می‌شوند.
   • انتشار حکم در رسانه‌ها: احکام صادر‌شده از دادگاه در رسانه‌های ملی و یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار منتشر می‌شود.
   • شریک جرم محسوب شدن: درصورتی‌که حسابدار یا مدیرعامل شرکت مرتکب جرم شوند و دیگران از آن اطلاع داشته ولی گزارش ندهند، همه افراد شریک جرم محسوب می‌شوند و مشمول مجازات‌ها خواهند بود.

6. سایر پیامدها:

   • ابطال اسناد انتقال صوری: سازمان امور مالیاتی اسناد انتقال صوری اموال که به قصد فرار مالیاتی صورت گرفته را باطل می‌کند.
   • مجازات اداری: برای کارکنان وزارتخانه‌ها، شرکت‌ها یا موسسات دولتی و شهرداری‌ها که از کسر و پرداخت مالیات خودداری کنند، مجازات‌هایی شامل جریمه‌های نقدی و اداری، محرومیت از سمت‌های مدیریتی و حتی اخراج در نظر گرفته می‌شود. برای مدیران مسئول اشخاص حقوقی متخلف نیز ممنوعیت‌های اداری اعمال می‌شود.

به‌طور کلی، سهل‌انگاری در زمینه رعایت قوانین مالیاتی می‌تواند پیامدهای سنگینی را به دنبال داشته باشد.

ثبت اعتراض مالیاتی به صورت الکترونیکی

یکی از مهم‌ترین امتیازاتی که سازمان مالیاتی برای مودیان در نظر گرفته، امکان ثبت اعتراض مالیاتی الکترونیکی به اوراق مالیاتی است. مطابق اعلام سازمان مالیاتی، تنها اعتراضات مالیاتی که به صورت الکترونیکی ارسال شده باشند، مورد رسیدگی قرار می‌گیرند.

برای ثبت اعتراض مالیاتی الکترونیکی باید از طریق درگاه ملی خدمات مالیاتی مایتکس اقدام کرد. این امکان با هدف تکریم مودیان و کاهش تعداد دفعات مراجعه آنان به سازمان مالیاتی فراهم شده است.

مراحل ثبت اعتراض مالیاتی به صورت الکترونیکی به شرح زیر است:

1. ورود به سامانه: با نام کاربری و رمز عبور خود وارد سامانه مای تکس شوید.
2. انتخاب نوع اعتراض: نوع اعتراض مالیاتی را انتخاب کنید.
3. تکمیل اطلاعات:
   • شماره برگه مورد اعتراض/شکایت: شماره برگه مالیاتی مورد نظر (مانند برگ تشخیص مالیات، برگ مطالبه، یا برگ اعلام نتیجه رسیدگی) را ثبت کرده و بر روی دکمه “جستجو” کلیک کنید تا اطلاعات برگه بارگذاری شود.
   • نوع مورد: معمولاً “اعتراض به اداره امور مالیاتی” را انتخاب کنید.
   • نوع مرجع: “اعتراض به برگ ارزیابی، تشخیص و یا مطالبه” را انتخاب کنید.
   • علت: یکی از موارد موجود را انتخاب کنید (اغلب علت اعتراض در این گونه اوراق “ماخذ یا درآمد مشمول مالیات” در نظر گرفته می‌شود).
   • شرح اعتراض: شرح اعتراض خود را بر اساس مستندات درج کنید.
   • پایه/درآمد مشمول اعتراضات و شکایات مودی: درآمد مشمول مالیات قبل از کسر معافیت‌ها و مشمول نرخ صفر درج شده در برگ ارزیابی یا مطالبه را ثبت کنید.
4. انتخاب مبلغ مورد اعتراض: در بخش “جزئیات اعتراض/شکایت”، مبلغ مورد اعتراض خود را در بخش “مبلغ مالیات مورد اعتراض مودی” ثبت نمایید.
5. ثبت نهایی اعتراض: بر روی دکمه “ثبت اعتراض” کلیک کرده و اعتراض خود را تایید نمایید. نکته: رسید اعتراض خود را چاپ نموده و نزد خود نگه دارید.

برای مشاهده و پیگیری اعتراضات قبلی نیز می‌توانید به بخش “درخواست‌ها” از منوی “داشبورد مالیاتی” مراجعه کرده و با انتخاب پرونده مورد نظر، اعتراضات قبلی خود را مشاهده و پیگیری کنید.

مراحل قانونی اعتراض به تشخیص مالیات (غیر از سامانه):

قانون مالیات‌های مستقیم نیز مراحلی را برای اعتراض به تشخیص مالیات پیش‌بینی کرده است:

1. اعتراض به اداره امور مالیاتی: در مواردی که به “برگ تشخیص مالیات” اعتراض دارید، می‌توانید ظرف مدت سی روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص، شخصاً یا به وسیله وکیل تام‌الاختیار کتباً با ارائه دلایل و اسناد و مدارک به اداره امور مالیاتی مربوط مراجعه و تقاضای رسیدگی مجدد نمایید. مسئول مربوطه موظف است ظرف مهلتی که بیشتر از سی روز از تاریخ مراجعه نباشد، به موضوع رسیدگی کند. اگر دلایل ابرازی را برای رد مندرجات برگ تشخیص کافی ندانست، آن را رد کرده و مراتب را در ظهر برگ تشخیص مالیات امضا و درج می‌کند. اگر دلایل ابرازی را در تعدیل درآمد مشمول مالیات مؤثر دانست، نظر خود را در ظهر برگ تشخیص منعکس و به امضای مؤدی و مسئول مربوطه می‌رساند. در صورتی که نظر مسئول مربوطه مورد قبول مؤدی واقع شود، برگ تشخیص مالیات به شرح مذکور قطعی است.
2. ارجاع به هیأت حل اختلاف مالیاتی: در صورتی که اختلاف نظر بین مؤدی و مسئول مربوطه باقی بماند، پرونده برای رسیدگی به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع خواهد شد. رأی صادر شده از هیأت حل اختلاف مالیاتی در مواردی قطعی و لازم‌الاجرا است.
3. اعتراض به شورای عالی مالیاتی: مؤدی یا اداره امور مالیاتی می‌توانند ظرف مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ رأی قطعی هیأت حل اختلاف مالیاتی، به استناد عدم رعایت قوانین و مقررات موضوعه یا نقص در رسیدگی، با اعلام دلایل کافی به شورای عالی مالیاتی شکایت کرده و نقض رأی و تجدید رسیدگی را درخواست کنند. شعبه‌ای از شورای عالی مالیاتی به شکایت رسیدگی کرده و در صورت نقض رأی هیأت حل اختلاف، پرونده را برای رسیدگی مجدد به هیأت حل اختلاف دیگری ارجاع می‌دهد.

اوراق مالیاتی که ممکن است مورد اعتراض قرار گیرند شامل برگ تشخیص مالیات (حتی ناشی از اظهارنامه برآوردی)، برگ مطالبه یا برگ اجرایی (مانند مالیات ملک خالی، خودروهای گرانقیمت و باغ‌ویلاهای گرانقیمت) و برگ اعلام نتیجه رسیدگی/استرداد/آرای هیئت‌های حل اختلاف مالیاتی می‌شوند. در هنگام اعتراض، درج شرح اعتراض بر اساس مستندات اهمیت دارد.

چندین ماده قانونی در قانون مالیات‌های مستقیم به موضوع جرایم مالیاتی، تخلفات مرتبط و پیامدهای آن‌ها پرداخته‌اند.

 در ادامه به این مواد قانونی اشاره می‌شود:

1. مواد ۱۹۰ تا ۲۰۲ از فصل هفتم باب چهارم قانون مالیات‌های مستقیم: این بخش از قانون به جزئیات مرتبط با جرایم مربوط به تأخیر در تسلیم اظهارنامه، تأخیر در پرداخت مالیات و سایر موارد تخلف می‌پردازد. این مواد به‌طور کلی به تمامی جرایم و تخلفات مالیاتی که ممکن است از سوی مودیان رخ دهد، اشاره دارند و مشخص می‌کنند که چه تخلفاتی شامل جریمه نقدی یا مجازات‌های تعزیری می‌شوند.
2. ماده ۱۹۲ قانون مالیات‌های مستقیم: بر اساس این ماده، در صورت کتمان درآمد یا عدم ارسال اظهارنامه در موعد مقرر، مودی مشمول جریمه‌ای غیرقابل بخشش خواهد شد. این جریمه معادل ۳۰ درصد مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی و ۱۰ درصد برای صاحبان مشاغل است. علاوه بر این، این افراد از معافیت‌های مالیاتی و تخفیف‌های قانونی محروم خواهند شد.
3. ماده ۱۹۳ قانون مالیات‌های مستقیم: مودیانی که طبق مقررات قانونی مکلف به نگهداری دفاتر قانونی هستند، در صورت عدم تسلیم ترازنامه و حساب سود و زیان یا عدم ارائه دفاتر، مشمول جریمه‌ای معادل بیست درصد مالیات متعلق خواهند شد.
4. مواد ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم: این مواد مستند قانونی جرم فرار مالیاتی هستند و مجازات‌هایی برای متخلفان دولتی و غیردولتی تعیین کرده‌اند.
   • ماده ۲۰۰ به جرایمی مانند استناد به ترازنامه و حساب سود و زیان نادرست، یا مدارک و اسنادی که برخلاف حقیقت تنظیم شده‌اند و برای تشخیص مالیات ملاک عمل قرار می‌گیرند، با قصد فرار از مالیات اشاره دارد. همچنین، عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی برای سه سال متوالی نیز در این ماده ذکر شده است. انجام این موارد علاوه بر جرایم و مجازات‌های مقرر در قانون، منجر به محرومیت از کلیه معافیت‌ها و بخشودگی‌های قانونی در مدت مذکور خواهد شد.
   • طبق ماده ۱۹۹، در صورت امتناع مؤدیان از انجام وظایف قانونی خود یا قصور در ارزیابی و کسر و وصول مالیات دیگران، قانون مجازات‌هایی از جمله حبس از ۶ ماه تا ۲ سال و جریمه نقدی بین ۲ تا ۸ میلیون تومان پیش‌بینی کرده است. پرداخت نکردن مالیات مغازه‌ها و سایر مشاغل کوچک نیز ممکن است موجب اعمال این مجازات‌ها شود.
5. ماده ۲۷۴ قانون مالیات‌های مستقیم: این ماده شامل جرایم مالیاتی جدی‌تر است که شامل مواردی نظیر جعل و تقلب، پنهان‌کاری در اظهار درآمد و سوءاستفاده از اسناد مالیاتی می‌شود.
6. ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم: این ماده به محاسبه مالیات بر اساس اظهارنامه برآوردی می‌پردازد. در مواقعی که سازمان مالیاتی مستندات کافی از مودی ندارد، از این ماده استفاده می‌شود. طبق مقررات این ماده، اگر مودی ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص نسبت به ارائه اظهارنامه مالیاتی مطابق قانون اقدام کند، اعتراض او طبق مقررات رسیدگی می‌شود، اما اعمال مجازات‌ها و جرایم عدم تسلیم اظهارنامه در موعد مقرر قانونی مانع تعلق آن‌ها نیست.
7. ماده ۲۲۶ قانون مالیات‌های مستقیم: این ماده به موضوع عدم رسیدگی به ترازنامه و حساب سود و زیان مودیانی که در ارسال اظهارنامه خود کوتاهی کرده‌اند اشاره دارد. اگر مودی در موعد مقرر اظهارنامه ارائه ندهد، اداره امور مالیاتی در موعد مقرر به ترازنامه و حساب سود و زیان او رسیدگی نخواهد کرد. این ماده همچنین اجازه اصلاح اظهارنامه را در صورت وجود اشتباه تا یک ماه پس از انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه اصلی به مودی می‌دهد. مودی در صورت عدم ارائه اظهارنامه در موعد مقرر، مشمول جریمه خواهد شد.
8. مواد ۱۶۹ و ۱۶۹ مکرر قانون مالیات‌های مستقیم: این مواد به تکالیف مودیان و اشخاص ثالث (مانند وزارتخانه‌ها، موسسات دولتی، شهرداری‌ها، بانک‌ها و غیره) در خصوص ارائه اطلاعات و مستندات مالیاتی به سازمان مالیاتی می‌پردازند. عدم ارائه مستندات به سازمان مالیاتی یا ممانعت از دسترسی مأموران به مدارک و اطلاعات مالیاتی طبق مواد ۱۶۹ و ۱۶۹ مکرر منجر به جرایم مالیاتی نقدی و حتی ممنوعیت خروج از کشور می‌شود. تبصره ۳ ماده ۱۶۹ نیز به جریمه متخلفین از مفاد این حکم (اشخاص ثالثی که مکلف به ارائه اطلاعات هستند) اشاره دارد که علاوه بر مسئولیت تضامنی با مودی در پرداخت مالیات، مشمول جریمه‌ای معادل یک دوم تا دو برابر مالیات پرداخت نشده خواهند بود.

قانون مالیات‌های مستقیم همچنین مراحلی را برای اعتراض به تشخیص مالیات پیش‌بینی کرده است که در پی تشخیص‌های مالیاتی که ممکن است ناشی از تخلف یا اختلاف نظر باشد، کاربرد دارند:

• ماده ۲۳۸: در مواردی که به برگ تشخیص مالیات اعتراض دارید، می‌توانید ظرف مدت سی روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص، کتباً با ارائه دلایل و اسناد و مدارک به اداره امور مالیاتی مربوط مراجعه و تقاضای رسیدگی مجدد نمایید. مسئول مربوطه به موضوع رسیدگی کرده و در صورت عدم رفع اختلاف، پرونده به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع می‌شود.
• مواد ۲۵۱، ۲۵۳ و ۲۵۳ مکرر: این مواد مربوط به مراحل اعتراض به رأی قطعی هیأت حل اختلاف مالیاتی در شورای عالی مالیاتی هستند. مودی یا اداره امور مالیاتی می‌توانند ظرف مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ رأی قطعی هیأت حل اختلاف مالیاتی، به استناد عدم رعایت قوانین و مقررات یا نقص در رسیدگی، با اعلام دلایل کافی به شورای عالی مالیاتی شکایت کرده و نقض رأی و تجدید رسیدگی را درخواست کنند. رأی صادر شده از هیأت حل اختلاف مالیاتی در مواردی قطعی و لازم‌الاجرا است.

این مواد قانونی بخشی از چارچوب قانونی برخورد با تخلفات و جرایم مالیاتی در ایران را تشکیل می‌دهند و ضمانت اجرای لازم برای رعایت قوانین مالیاتی را فراهم می‌آورند.