رویه قضایی دیوان عدالت اداری: راهنمای کامل
در صورتی که مؤدی، با حسن نیت و پس از رؤیت صحت و سلامت شرکت طرف معامله خود در سامانه امور مالیاتی، اقدام به معامله با آن نموده باشد اما شرکت طرف معامله، پس از انجام معامله و در زمان تشخیص یا حصول مالیات از مؤدیان فاقد اعتبار تشخیص داده بشود؛ میبایست زمان تحقق انجام معامله، ملاک اخذ مالیات قرار بگیرد؛ چرا که بر طبق ماده 11 قانون مالیات بر ارزش افزوده، تاریخ تعلق مالیات همان تاریخ صورتحساب و تحقق انجام معامله است.
برگرفته از دادنامه شماره 09709970957800767
اصداری از شعبه 15 بدوی دیوان عدالت اداری
رویه قضایی دیوان عدالت اداری، مجموعه‌ای از آراء و تصمیمات است که توسط شعب و به ویژه هیئت عمومی این دیوان صادر شده و نقشی کلیدی در نظام حقوقی ایران ایفا می‌کند. این رویه‌ها نه تنها راهگشای شهروندان و وکلا در دعاوی علیه دستگاه‌های دولتی هستند، بلکه به عنوان منبعی برای تفسیر قانون، ایجاد وحدت در تصمیمات اداری و کنترل قانونی بودن اقدامات دولت عمل می‌کنند.
در ادامه، به تفصیل به تعریف، انواع، اهمیت، نحوه دسترسی و نمونه‌های کاربردی از رویه قضایی این نهاد مهم پرداخته می‌شود.
موتور محرک رویه قضایی: هیئت عمومی دیوان عدالت اداری
قلب تپنده و منبع اصلی ایجاد رویه قضایی الزام‌آور در دیوان عدالت اداری، هیئت عمومی آن است. این هیئت متشکل از رؤسا و مستشاران شعب دیوان است و وظایف مهمی بر عهده دارد که به شکل‌گیری رویه قضایی منجر می‌شود.
انواع آراء و قدرت اجرایی آنها
رویه قضایی دیوان عدالت اداری را می‌توان بر اساس نوع رأی و قدرت الزام‌آوری آن به چند دسته اصلی تقسیم کرد:
| نوع رأی | تعریف و هدف | قدرت اجرایی و مبنای قانونی |
| رأی وحدت رویه | زمانی صادر می‌شود که حداقل دو شعبه از شعب دیوان در موارد مشابه، آراء متعارض و متناقضی صادر کرده باشند. هیئت عمومی برای رفع این تعارض و ایجاد یک تفسیر واحد از قانون، رأی وحدت رویه صادر می‌کند. | همانند قانون (در حکم قانون) است. برای کلیه شعب دیوان، دستگاه‌های اجرایی، مأموران دولتی و مراجع اداری مربوطه در موارد مشابه لازم‌الاتباع است. (ماده ۸۹ قانون دیوان عدالت اداری) |
| ابطال مصوبات | هیئت عمومی، مصوبات، آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های دولتی را که مغایر با شرع یا قانون اساسی و قوانین عادی یا خارج از حدود اختیارات مقام تصویب‌کننده باشد، ابطال می‌کند. | اثر ابطال نسبت به آینده است و از تاریخ صدور رأی هیئت عمومی، آن مصوبه دیگر قابلیت اجرا ندارد. این رأی برای همگان لازم‌الاتباع است. (ماده ۸۸ قانون دیوان عدالت اداری) |
| رأی ایجاد رویه | هرگاه در موارد مشابه، حداقل پنج رأی مشابه از دو یا چند شعبه دیوان صادر شود، رئیس دیوان می‌تواند موضوع را در هیئت عمومی مطرح کند. در صورت تأیید، این رأی به عنوان “رأی ایجاد رویه” تصویب می‌شود. | هدف آن تسریع در رسیدگی به پرونده‌های مشابه آتی است. شعب دیوان در موارد مشابه مکلفند طبق این رویه رأی صادر کنند. (ماده ۹۰ قانون دیوان عدالت اداری) |
| آراء عادی شعب | آرائی که توسط شعب بدوی و تجدیدنظر دیوان در پرونده‌های конкрет صادر می‌شود. | این آراء صرفاً برای طرفین همان پرونده (شاکی و دستگاه طرف شکایت) لازم‌الاجراست و برای دیگران رویه قضایی الزام‌آور ایجاد نمی‌کند. |
راهنمای عملی: چگونه به رویه قضایی دیوان دسترسی پیدا کنیم؟
مهم‌ترین و در دسترس‌ترین منبع برای جستجوی آراء و رویه‌های قضایی دیوان عدالت اداری، سامانه‌های آنلاین این نهاد است:
ابزار اصلی: سامانه آراء صحیح دیوان (ساعد)
این سامانه به طور تخصصی برای دسترسی عمومی به آراء دیوان، به ویژه آراء هیئت عمومی، طراحی شده است.
- آدرس اینترنتی: ara.divan-edalat.ir
نحوه جستجو در سامانه ساعد:
- وارد آدرس فوق شوید.
- در صفحه اصلی، با ابزارهای جستجوی پیشرفته مواجه می‌شوید.
- شما می‌توانید بر اساس موارد زیر جستجوی خود را فیلتر کنید:
- نوع رأی: (بسیار کاربردی) می‌توانید مستقیماً “آرای هیات عمومی دیوان عدالت اداری” یا “آرای هیات های تخصصی” را انتخاب کنید.
- کلیدواژه: کلمات کلیدی موضوع مورد نظر خود را وارد کنید (مثلاً: “تبدیل وضعیت استخدامی”، “بازنشستگی پیش از موعد”، “عوارض شهرداری”).
- شماره رأی و تاریخ: اگر شماره رأی خاصی را می‌دانید، می‌توانید مستقیماً آن را جستجو کنید.
- موضوع: جستجو بر اساس دسته‌بندی‌های موضوعی تعریف شده در سامانه.
این سامانه بهترین منبع برای وکلا، حقوقدانان و شهروندانی است که می‌خواهند از آخرین رویه‌های دیوان در موضوعات مختلف مطلع شوند.
سایر منابع:
- روزنامه رسمی کشور: آراء هیئت عمومی دیوان عدالت اداری به صورت رسمی در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شود.
- پایگاه‌های حقوقی خصوصی: بسیاری از وب‌سایت‌ها و نرم‌افزارهای حقوقی نیز این آراء را به همراه تحلیل و تفسیر ارائه می‌دهند.
نمونه‌های کاربردی از رویه‌های قضایی مهم
برای درک بهتر تأثیر این رویه‌ها، در ادامه به چند نمونه مشهور اشاره می‌شود:
۱. در حوزه استخدامی (تبدیل وضعیت نیروهای شرکتی):
هیئت عمومی دیوان عدالت اداری طی آراء وحدت رویه متعدد، دستگاه‌های اجرایی را در شرایطی مکلف به تبدیل وضعیت استخدامی نیروهای شرکتی که در مشاغل اصلی و مستمر فعالیت داشتند، به قرارداد کار معین یا پیمانی کرده است. این آراء منشأ تحولات گسترده‌ای در وضعیت استخدامی هزاران نفر در سراسر کشور شد.
۲. در حوزه بازنشستگی و تأمین اجتماعی:
دیوان آراء مهمی در خصوص نحوه محاسبه سنوات ارفاقی برای مشاغل سخت و زیان‌آور، شرایط بازنشستگی پیش از موعد، و الزام سازمان تأمین اجتماعی به پذیرش برخی سوابق بیمه‌ای صادر کرده است که مستقیماً بر حقوق بازنشستگان تأثیرگذار بوده است.
۳. در حوزه مالیات و عوارض شهرداری:
هیئت عمومی بسیاری از مصوبات شوراهای اسلامی شهرها در خصوص وضع عوارض غیرقانونی را ابطال کرده است. برای مثال، آرائی که دریافت عوارض تکراری (علاوه بر مالیات بر ارزش افزوده) یا عوارضی مانند “حق مشرفیت” در شرایط خاصی را غیرقانونی دانسته‌اند، از نمونه‌های بارز حمایت دیوان از حقوق شهروندان در برابر دستگاه‌های عمومی است.
نتیجه‌گیری
رویه قضایی دیوان عدالت اداری، به ویژه آراء وحدت رویه و ابطال مصوبات هیئت عمومی، نقشی فراتر از حل یک اختلاف فردی دارد. این رویه‌ها به منزله یک ابزار قدرتمند برای نظارت بر عملکرد دستگاه‌های اجرایی، تضمین حاکمیت قانون، ایجاد شفافیت و ثبات در نظام اداری کشور و احقاق حقوق شهروندان عمل می‌کنند. آگاهی از این رویه‌ها و نحوه دسترسی به آنها برای هر شهروند و حقوقدانی که با نهادهای دولتی و عمومی سروکار دارد، امری ضروری است.
دیدگاهتان را بنویسید